Trong chuyến thăm giám sát gần đây tới buổi tập huấn về Truyền thông thay đổi hành vi (BCC) về sức khỏe tình dục và sinh sản (SRHR) cho người khuyết tật do UNFPA tổ chức tại xã Cờ Đỏ, thành phố Cần Thơ, chúng tôi đã tận mắt chứng kiến sự cống hiến và niềm đam mê to lớn đang thúc đẩy sự thay đổi. Khóa tập huấn, nhằm trang bị kiến thức cho các cán bộ đoàn thể địa phương, đã nhấn mạnh nhu cầu cấp thiết trong việc trao quyền cho người khuyết tật tiếp cận các dịch vụ SRHR toàn diện.

Tại Cờ Đỏ và Đông Hiệp, hai xã ngoại thành cách trung tâm TP Cần Thơ 45 km, có 213 người khuyết tật với nhiều dạng tật khác nhau. Trong số đó, người khuyết tật vận động chiếm tỷ lệ cao nhất (40%), 75% độc thân, 88% thất nghiệp, và chỉ có một tỷ lệ rất nhỏ có việc làm toàn thời gian (0.5%) hoặc bán thời gian (9.42%). Đáng chú ý, 59% người khuyết tật ở đây chưa từng đi học, và chỉ 3% tốt nghiệp phổ thông trung học hoặc đại học, mặc dù 95% có bảo hiểm y tế. Thực tế đáng báo động là người khuyết tật tại đây rất ít tiếp cận với các dịch vụ sức khỏe sinh sản (SKSS), sức khỏe tình dục (SKTD) thiết yếu như khám thai, tư vấn kế hoạch hóa gia đình, hay sàng lọc các bệnh lây truyền qua đường tình dục. Đây là lần đầu tiên các can thiệp truyền thông nhóm nhỏ và tại nhà, cùng với khám và tư vấn về SKSS/SKTD, được triển khai cho họ.

Chị Huỳnh Thị Hồng Nhung, Chủ tịch Hội Người khuyết tật TP Cần Thơ, chia sẻ: "Chúng tôi mong muốn mọi người khuyết tật đều được tiếp cận thông tin và dịch vụ SKSS một cách bình đẳng. Như tôi và ông xã nhà tôi hiện nay, yêu nhau 15 năm cũng là 15 năm bị gia đình ngăn cản một cách mạnh mẽ vì lo lắng rằng chúng tôi lấy nhau nếu sinh con sẽ rất khổ. Nếu hồi đó tôi và anh ấy được nghe truyền thông về SKSS, SKTD như hôm nay và cả ba mẹ chúng tôi nữa thì tôi tin chắc rằng thời gian bị ngăn cản của chúng tôi sẽ giảm từ 15 năm xuống còn khoảng 5 năm. Cách đây vài năm, khi tôi tham gia một tập huấn tại Indonesia, họ có hỏi tôi ở Cần Thơ, chúng tôi đã có hoạt động nào về SKSS, SKTD chưa, tôi đã ước ao một ngày nào đó, chúng tôi sẽ có. Vì vậy, khi nghe dự án của UNFPA có hoạt động tập huấn cho cán bộ y tế, cán bộ các hội người khuyết tật và các hội quần chúng để sau đó tổ chức truyền thông và khám sức khỏe sinh sản cho người khuyết tật, tôi xung phong trở thành học viên và diễn giả để chia sẻ kiến thức và kinh nghiệm của mình".

Với vai trò diễn giả, chị Nhung không chỉ làm sáng tỏ thực trạng tiếp cận các dịch vụ chăm sóc SKSS và tình dục của người khuyết tật mà còn cung cấp những hiểu biết về những thách thức cụ thể mà các cá nhân là người khuyết tật ở xã Cờ Đỏ và xã Đông Hiệp phải đối mặt. Hướng dẫn của chị về giao tiếp hiệu quả và tư vấn tại nhà cho người khuyết tật đặc biệt có tác động, đưa ra các chiến lược thực tế để đảm bảo sự tương tác tôn trọng và ý nghĩa. Chuyên môn của chị, được đúc kết từ kinh nghiệm sống và sự ủng hộ tận tâm, đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc có sự tham gia của người khuyết tật trong thiết kế và cung cấp các dịch vụ thực sự đáp ứng nhu cầu của họ.

BS.CKI Trần Thị Thu Hồng, Trưởng khoa Sức khỏe sinh sản, Trung tâm Kiểm soát Bệnh tật TP Cần Thơ, cũng là người trực tiếp điều phối khóa tập huấn, cho biết: “Chúng tôi đã rà soát và lập danh sách đầy đủ 213 người khuyết tật đang sinh sống tại địa phương, mời đích danh từng người, thậm chí đến tận nhà để mời và khám cho những ai không thể tự đi lại. Đây là lần đầu tiên Trung tâm chúng tôi tham gia một chương trình như thế này - và chúng tôi thật sự đặt rất nhiều tâm huyết”.

Bác sĩ Hồng hướng dẫn cách truyền thông về biện pháp phòng xâm hại tình dục tại buổi tập huấn

Với sự tận tâm hướng về cộng đồng, đặc biệt là người khuyết tật, bác sĩ Hồng đã lên kế hoạch chi tiết, phối hợp chặt chẽ với các đơn vị liên quan để bảo đảm chương trình diễn ra hiệu quả, đúng mục tiêu. Chị không chỉ nhìn thấy nhu cầu trước mắt mà còn mong muốn tạo ra những thay đổi bền vững, để người khuyết tật được tiếp cận dịch vụ y tế một cách bình đẳng và nhân văn.

Anh Nguyễn Chí Linh, cán bộ Mặt trận Tổ quốc xã Đông Hiệp, học viên của khóa tập huấn, chia sẻ: “Sau hai ngày học, tôi cảm thấy tự tin hơn và hiểu rõ hơn về nhu cầu, tâm tư của người khuyết tật. Là người địa phương, tôi có điều kiện tiếp cận gần gũi hơn, dễ dàng xây dựng lòng tin để từ đó giúp người khuyết tật mạnh dạn tiếp cận các thông tin và dịch vụ. Tôi hy vọng mình có thể góp phần xóa bỏ kỳ thị, xây dựng cộng đồng thân thiện và hòa nhập hơn”.

Các học viên tham dự lớp tập huấn

Đối với nhiều người, khóa học không chỉ là một buổi tập huấn kỹ thuật, mà là một lời nhắc nhở: rằng việc hòa nhập thực sự bắt đầu từ thái độ, từ sự đồng cảm, và từ những hành động nhỏ tại cộng đồng. Chính sự thay đổi trong suy nghĩ của những cán bộ cơ sở như chị Hân, Phó Bí Thư đoàn Thanh niên xã Đông Hiệp, anh Hùng – cán bộ truyền thông văn hóa xã Cờ Đỏ… sẽ là hạt giống cho những chuyển biến bền vững trong việc đưa SRHR đến gần hơn với người khuyết tật.

Tuy nhiên, hành trình này không thiếu những thách thức. Tại xã Cờ Đỏ và xã Đông Hiệp, các rào cản cụ thể bao gồm: Rào cản về cơ sở vật chất: Các trung tâm y tế tại xã còn chưa thân thiện với người khuyết tật, ví dụ như các đường dốc cần người đẩy xe lăn, cửa nhà vệ sinh còn hẹp gây khó khăn cho xe lăn; Rào cản về thông tin: Thông tin về SKSS/SKTD còn rất mới mẻ và vẫn được coi là chủ đề nhạy cảm trong cộng đồng, đặc biệt là người khuyết tật ở đây ít ra ngoài và thường ở trong nhà; Rào cản về thái độ/kiến thức của nhân viên y tế: Trước đây, nhân viên y tế chưa từng được tập huấn để giao tiếp và hỗ trợ người khuyết tật một cách nhạy cảm; đây là lần đầu tiên họ nhận được đào tạo này.

Giảng viên Nguyễn Thanh Thủy, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Phát triển Hòa nhập (RCI), chia sẻ những kinh nghiệm thực tiễn trong nhiều năm triển khai các hoạt động truyền thông về sức khỏe sinh sản và tình dục cho người khuyết tật.

Để giải quyết những thách thức này, UNFPA đã và đang triển khai các giải pháp cụ thể. UNFPA đã xây dựng các tài liệu hướng dẫn chi tiết cho cán bộ y tế về cung cấp dịch vụ SKSS/SKTD hỗ trợ người khuyết tật, đồng thời sẽ tổ chức truyền thông, khám và tư vấn chuyên sâu về sức khỏe sinh sản, sức khỏe tình dục. Đây là hoạt động thí điểm tại Cần Thơ, sau đó UNFPA sẽ nỗ lực tìm kiếm các cơ hội để nhân rộng ra toàn quốc.

Chị Lê Thái Thị Phương Thảo, 45 tuổi, một người khuyết tật được hưởng lợi từ chương trình, chia sẻ: "Tôi rất muốn tham gia khám sức khỏe sinh sản tình dục, gần đây tôi lo lắng về chu kỳ kinh nguyệt của mình có hiện tượng bất thường nhưng tôi rất ngại đi khám. Mỗi lần đi khám khá xa, lại đông và các trung tâm không có đường dốc mà lại có bậc thang, lại phải trèo lên giường khám rất cao, cởi đồ trong khi muốn ra ngoài tôi phải mang nẹp mà từ thay đồ ra chỗ giường đi rất khó. Tôi rất vui khi được biết UNFPA sẽ tổ chức truyền thông và khám tại nhà".

Chương trình Chung giai đoạn 2 về Hòa nhập Người Khuyết Tật do UNDP, UNFPA và UNICEF triển khai từ tháng 8/2024 đến tháng 1/2026, với sự tài trợ của Quỹ Toàn cầu về Người Khuyết tật (Global Disability Fund), đóng vai trò quan trọng trong việc kết nối các nỗ lực liên ngành nhằm thúc đẩy giáo dục hòa nhập và tiếp cận dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản, tình dục cho người khuyết tật - một cách tiếp cận toàn diện, thực tiễn và bền vững.

Trong thời gian tới, nếu được tiếp tục hỗ trợ, mô hình đang triển khai tại xã Cờ Đỏ hoàn toàn có thể được mở rộng ra các xã/phường khác trên địa bàn thành phố, với đội ngũ cán bộ y tế, hội đoàn thể và người khuyết tật được đào tạo bài bản, sẵn sàng làm nòng cốt tại cộng đồng; góp phần giúp người khuyết được tiếp cận bình đẳng với các dịch vụ SRHR chất lượng.

Để đạt được điều đó, cần sự chung tay từ nhiều phía. Chúng tôi kêu gọi: