Tổ chức Y tế thế giới ước tính cứ 8 người thì có 1 người
đang sống chung với rối loạn tâm thần, trong đó rối loạn lo âu và trầm cảm là
phổ biến nhất. Chăm sóc sức khỏe tâm thần trở thành một vấn đề quan trọng trong
phòng chống các bệnh không lây nhiễm.
* Thực trạng chăm sóc sức khỏe tâm thần
Theo cáo của Bộ Y tế, tại Việt Nam, tỉ lệ người bị rối loạn
tâm thần chiếm 14,9% dân số (tương đương 15 triệu người). Mỗi năm, số người tự
sát do trầm cảm ở nước ta từ 36.000- 40.000 người. Ở trẻ em, các vấn đề sức khỏe
tâm thần vào khoảng 12%, tương đương hơn 3 triệu trẻ em có nhu cầu về các dịch
vụ sức khỏe tâm thần. Ai cũng có thể mắc rối loạn tâm thần, ít nhất là ở một
giai đoạn, thời điểm nào đó của cuộc đời.
Tuy nhiên đa số người dân cho rằng rối loạn tâm thần chỉ có
tâm thần phân liệt (dân gian thường gọi là điên). Trong đó tỷ lệ tâm thần phân
liệt là 0,47% dân số; trầm cảm, lo âu chiếm tỷ lệ cao, tới 5,4% dân số, còn lại
là các rối loạn tâm thần khác như động kinh (0,33%), chậm phát triển tâm thần
(0,63%), mất trí tuổi già (0,88%); rối loạn hành vi ở thanh thiếu niên (0,9%);
lạm dụng rượu: 5,3%, ma túy (0,3%)...
Có chế độ dinh dưỡng lành mạnh, ăn
đa dạng các loại thực phẩm, đảm bảo thực phẩm sạch.
Tại Việt Nam có khoảng 1.000 bác sĩ chuyên khoa tâm thần
(năm 2020) nhưng tập trung chủ yếu ở trung ương và các thành phố lớn. Chỉ có
143 nhà tâm lý lâm sàng và tâm lý trị liệu. Tuy nhiên dịch vụ tâm lý lâm sàng
chưa phải là dịch vụ chính thức được bảo hiểm y tế chi trả.Công tác chăm sóc sức
khỏe tâm thần tại nước ta còn nhiều hạn chế khi chưa lồng ghép vào hệ thống
chung. Hiện chỉ có bác sĩ chuyên khoa tâm thần mới được chẩn đoán xác định, khi
tuyến huyện hầu như không có dịch vụ cung cấp sức khỏe tâm thần. Người bệnh tâm
thần chỉ điều trị bằng thuốc, còn tâm lý trị liệu rất hạn chế. Việc chăm sóc sức
khỏe tâm thần tại cộng đồng cũng chưa có nguồn tài chính bền vững. Nhận thức
người dân về sức khỏe tâm thần chưa đúng, cho rằng tâm thần là điên nên còn kỳ
thị, giấu bệnh.
Việc kỳ thị người bệnh mắc rối loạn tâm thần, không chấp nhận
các chẩn đoán rối loạn tâm thần đưa đến sự chậm trễ trong quá trình chẩn đoán,
điều trị và tìm đến các phương pháp điều trị cực đoan. Người bệnh tâm thần thường
được đưa đến các cơ sở y tế khi đã trễ do: Nhiều rối loạn tâm thần xuất hiện rất
chậm và từ từ, không có cảm giác rõ ràng là sức khỏe đột nhiên xấu đi; Một số
người cảm thấy xấu hổ khi có bệnh tâm thần và cố gắng giấu không cho ai biết về
người bị bệnh; Một số gia đình đưa người thân bị bệnh tâm thần tới gặp thầy
cúng hoặc thầy lang vì họ cho rằng bệnh này do bị nguyền rủa hoặc ma làm...
Ước tính 0,5% rối loạn tâm thần khác được điều trị tại cơ sở
chuyên khoa, như vậy có tới trên 90% (13/14) người rối loạn tâm thần chưa được
nhận dịch vụ chính thức, trong khi đó tình hình rối loạn tâm thần ngày càng gia
tăng về số lượng cũng như đa dạng thêm về nhiều mặt bệnh như lo âu, nghiện chất,
sa sút trí tuệ, tự kỷ, tăng động giảm chú ý…
* Cần sự chung tay, phối hợp
Trước những vấn đề sức khỏe tâm thần đang ngày trở nên
nghiêm trọng ở nước ta, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Kế hoạch quốc gia
phòng, chống bệnh không lây nhiễm và rối loạn sức khỏe tâm thần giai đoạn 2022
– 2025.
Bộ Y tế hiện đang xây dựng Đề án “Tăng cường năng lực hệ thống
chăm sóc sức khỏe tâm thần” để trình Chính phủ phê duyệt, làm cơ sở triển khai
công tác chăm sóc sức khỏe tâm thần trong giai đoạn sắp tới.
Tại TP Cần Thơ, UBND thành phố ban hành Kế hoạch phòng, chống
bệnh không lây nhiễm và rối loạn sức khỏe tâm thần tại TP Cần Thơ giai đoạn năm
2022-2025. Theo đó, tăng cường kiểm soát các yếu tố nguy cơ gây bệnh, đẩy mạnh
các biện pháp dự phòng, phát hiện sớm và quản lý điều trị trong đó có các bệnh
tâm thần phân liệt, động kinh, trầm cảm, sa sút trí tuệ và các rối loạn sức khỏe
tâm thần khác nhằm góp phần bảo vệ, chăm sóc, nâng cao sức khỏe của nhân dân và
phát triển kinh tế, xã hội của thành phố.
Ông Phạm Phú Trường Giang, Phó Giám đốc Sở Y tế thành phố khẳng
định: Để phòng, chống rối loạn sức khỏe tâm thần, bên cạnh nỗ lực của ngành y tế,
rất cần sự chung tay vào cuộc của các ban ngành, đoàn thể, các tổ chức chính trị
- xã hội, đặc biệt là người dân trong việc tuân theo hướng dẫn và khuyến cáo của
ngành y tế. Tuyệt đối không kỳ thị, phân biệt với người có vấn đề về sức khỏe
tâm thần, có như vậy thì việc điều trị người bệnh tâm thần mới đạt được những
hiệu quả khả quan.
Theo ông Huỳnh Nguyễn Phương Quang, Phòng Nghiệp vụ Y, Sở Y
tế Cần Thơ, cho biết người dân cần đến cơ sở y tế để được tư vấn và điều trị
khi có hành vi bất thường hoặc khác lạ, chẳng hạn như nói một mình, hoặc cười
mà chẳng có lý do gì; thay đổi đột ngột về tính khí đến nỗi người đó trở nên
vui vẻ thái quá, quá nhiều năng lượng hay tiêu quá nhiều tiền; cho rằng mình bị
ám bởi các linh hồn đen tối; đe dọa tự tử; trẻ học hoặc làm việc kém; uống rượu
bia quá nhiều. Rối loạn tâm thần giai đoạn sớm có các biểu hiện: Rối loạn giấc
ngủ, thay đổi tính cách, thay đổi trong nề nếp sinh hoạt hàng ngày, thay đổi
trong cách suy nghĩ, thay đổi trong cách nói, có những hành vi kỳ lạ, không phù
hợp với hoàn cảnh hoặc không thể giải thích được, ăn uống bất thường...
Hưởng ứng ngày Sức khỏe tâm thần thế giới năm 2023
“Sức khỏe tâm thần là quyền của mỗi người”
Ngày 10/10 hàng năm được Tổ chức Y tế thế giới chọn là ngày
Sức khỏe Tâm thần thế giới. Năm 2023, Tổ chức Y tế thế giới đưa ra chủ đề: “Sức
khỏe Tâm thần là quyền của mỗi người”.
Sức khỏe tâm thần là quyền cơ bản đối với tất cả mọi người, bao
gồm quyền được bảo vệ khỏi các rủi ro về sức khỏe tâm thần, quyền được chăm
sóc, dễ tiếp cận, có thể chấp nhận và có chất lượng tốt cũng như quyền tự do, độc
lập và hòa nhập vào cộng đồng.
Để phòng ngừa các rối loạn tâm thần, mỗi cá nhân cần duy trì
một chế độ làm việc, học tập, ăn uống, nghỉ ngơi, và luyện tập hợp lý: Có chế độ
dinh dưỡng lành mạnh, ăn đa dạng các loại thực phẩm, đảm bảo thực phẩm sạch,
tránh nhiễm khuẩn, chất bảo quản… Hạn chế bia rượu, thuốc lá, chất kích thích
và đồ cay nóng, nước ngọt, nước có ga… Chọn hình thức luyện tập phù hợp với sở
thích, tuổi tác, nghề nghiệp và điều kiện sức khỏe và duy trì tập luyện khoảng
30 phút mỗi ngày. Kiểm soát tốt thời gian của bản thân, suy nghĩ tích cực, dành
thời gian các sở thích, nghỉ ngơi, giải trí. Đảm bảo chất lượng giấc ngủ bằng
cách ngủ đủ 7-8 tiếng trong một đêm và có giấc ngủ sâu. |