Nhằm giúp tăng sự hiểu biết về các bệnh tâm thần ở NCT, ThS.BS Nguyễn Văn Thống, phụ trách Khoa Điều trị nội trú, Bệnh viện Tâm thần TP Cần Thơ đã có những trao đổi về sức khỏe tâm thần NCT, cách phát hiện sớm, điều trị và phòng ngừa những bệnh lý liên quan.

* Các bệnh thường gặp

Ở NCT, người trên 60 tuổi, các rối loạn tâm thần và tâm lý thường gặp là: sa sút tâm thần trong Alzheimer (bệnh Alzheimer), sa sút tâm thần sau các bệnh lý mạch máu não; rối loạn sảng do bệnh lý cơ thể; rối loạn giấc ngủ; các rối loạn cảm xúc như trầm cảm, lo âu; loạn thần và các rối loạn liên quan...

Trong đó, sa sút tâm thần và trầm cảm là những rối loạn tâm thần phổ biến nhất ở NCT. Theo WHO, rối loạn trầm cảm tác động đến 7% và bệnh sa sút trí tuệ tác động đến 5% cuộc sống của NCT. NCT thường miễn cưỡng tìm kiếm sự giúp đỡ, đa phần họ sẽ né tránh, không muốn người khác biết rằng họ cảm thấy không được khỏe. Rất nhiều vấn đề sức khỏe tâm thần này không được phát hiện, chất lượng cuộc sống không được cải thiện. Bên cạnh đó, các biểu hiện quên và sa sút được người nhà xem như là một phần của tuổi già nên chấp nhận và không đưa bệnh nhân đi khám và điều trị đầy đủ.

NCT cần được thường xuyên theo dõi các bệnh mạn tính nhằm chăm sóc sức khỏe tâm thần tốt hơn.

Sa sút tâm thần là một bệnh thoái hóa não bộ có ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống của các cá nhân, gia đình và người chăm sóc. Sa sút tâm thần do nhiều nguyên nhân khác nhau như: bệnh Alzheimer, các bệnh lý mạch máu (như đột quỵ, xơ vữa mạch não…), bệnh Parkinson v.v… Các dấu hiệu từ sớm của bệnh sa sút tâm thần có thể rất khó thấy, mơ hồ và có thể không xuất hiện một cách rõ ràng. Một số triệu chứng thông thường có thể bao gồm: mất trí nhớ thường xuyên và ngày càng tăng, lẫn lộn, thay đổi tính tình, hờ hững và thu mình, mất khả năng thực hiện những công việc hàng ngày. Giai đoạn nặng, người bệnh có thể kích động, hoang tưởng và bùng nổ cảm xúc, người bệnh mất dần ngôn ngữ, không tự phục vụ, chăm sóc vệ sinh hàng ngày.

Già đi theo năm tháng được xem là một trong những thử thách lớn ở đời người, NCT phải đối diện với hàng loạt khó khăn như: rối loạn hệ vận động như đi lại khó khăn, hay nhức mỏi, khả năng nhìn, nghe kém đi; đa bệnh tật cơ thể gây phiền hà, khó thích ứng khi về hưu và khó khăn tài chính; cô độc bởi người thân mất đi, hoặc bạn bè, con cháu ở xa… Với thực tế có quá nhiều thay đổi và hụt hẫng, khiến người cao tuổi vì thế rất hay gặp phải những trở ngại tinh thần, cũng là yếu tố nguy cơ dẫn đến trầm cảm. Một trong những dấu hiệu quan trọng nhất của trầm cảm là những biến đổi về cảm xúc, tính cách. Các dấu hiệu khác bao gồm mất sinh lực và cảm thấy mình vô dụng. Người bệnh có thể trở nên cáu kỉnh hay buồn rầu hơn, lo lắng nhiều, đặc biệt là các vấn đề có liên quan đến sức khỏe và cảm thấy khó tập trung, khó quyết định những việc bình thường hàng ngày.

Mặc dù ít phổ biến hơn, nhưng rối loạn liên quan tới lạm dụng rượu và chất gây nghiện ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần của NCT. Nghiện rượu ở NCT thường có tiền sử sử dụng rượu quá mức từ thời trẻ. Ngoài ra, NCT còn nghiện nhiều loại chất khác như thuốc ngủ, thuốc giảm đau, cũng khiến cho tình trạng sức khỏe tâm thần NCT trở nên nghiêm trọng hơn.

* Chăm sóc tốt thể chất và tinh thần

Các rối loạn tâm thần ở NCT có thể điều trị được, giúp người bệnh có cuộc sống tốt hơn, giảm gánh nặng cho gia đình. Mặc dù chưa có biện pháp chữa trị khỏi hoàn toàn các bệnh sa sút tuổi già, nhưng các phương pháp điều trị hiện nay có thể giúp kiểm soát làm chậm lại tiến trình bệnh, giúp NCT có thể sống lâu với chất lượng cuộc sống tốt. Điều trị các rối loạn cảm xúc như trầm cảm, lo âu ở NCT cũng hiệu quả không kém so với dân số chung, người bệnh sẽ sống vui vẻ hơn, giảm lo sợ, ăn tốt hơn và có được những giấc ngủ thật ngon.

Điều trị và chăm sóc sức khỏe tâm thần NCT bao gồm các phương pháp dùng thuốc và các liệu pháp tâm lý và thư giãn luyện tập. Hiện nay có rất nhiều loại thuốc điều trị khác nhau, bác sĩ chuyên khoa tâm thần sẽ kê toa thuốc phù hợp với tình trạng bệnh lý và thích hợp với từng người cụ thể, ít có các tác dụng phụ bất lợi và đặc biệt phải an toàn với NCT. Việc dùng thuốc đối với NCT cũng phải tuân thủ về hàm lượng, liều lượng và đủ thời gian, chỉ ngừng thuốc khi nào có ý kiến của bác sĩ.

Ngoài dùng thuốc, NCT cần duy trì cuộc sống tích cực, năng động cả về thể chất và tinh thần, phát hiện và điều trị sớm các bệnh không lây có thể góp phần cải thiện tình trạng sức khỏe tâm thần. Thường xuyên hoạt động trí não như: đọc sách báo, tham gia các buổi sinh hoạt cộng đồng, tập thể dục đều đặn, nhẹ nhàng...; giữ tinh thần luôn lạc quan, vui vẻ; tránh sử dụng các chất kích thích như rượu bia, thuốc lá. NCT nên thường xuyên kiểm tra sức khỏe định kỳ, kiểm soát huyết áp, đường máu và nồng độ cholesterol và nói ra những băn khoăn, lo lắng của mình cho bác sĩ, hoặc người thân thiết trong gia đình.

Nhìn chung rối loạn tâm thần ở NCT đa dạng và do nhiều nguyên nhân khác nhau. Việc phát hiện sớm các biểu hiện của bệnh và can thiệp kịp thời là cần thiết. Thông thường rất ít người bệnh nhận thức được bệnh, họ thường phủ định không nhận mình có bệnh, mặt khác gia đình người bệnh có thể cũng không biết hoặc muốn che dấu.

Vì sức khỏe của NCT, hãy quan tâm hơn nữa các vấn đề tâm lý và tâm thần xảy ra trên đối tượng này. Khi có nghi ngờ rối loạn, hãy đưa họ đến các cơ sở chuyên khoa tâm thần khám và được tư vấn. Tùy tình trạng bệnh, bác sĩ sẽ khám, tư vấn và đưa ra phương án điều trị, chăm sóc tốt nhất.

Bên cạnh đó, các bác sĩ khi thăm khám bệnh nhân NCT cần lắng nghe các biểu hiện khác ngoài bệnh lý cơ thể như: than phiền khó ngủ, mệt mỏi mơ hồ, sự lo âu, buồn bã, trí nhớ kém,… và quan tâm các biểu hiện này như một thành phần không thể thiếu khi thăm khám bệnh nhân cao tuổi; đồng thời, tăng cường hơn nữa các cuộc thảo luận với chuyên khoa tâm thần, lên kế hoạch điều trị đầy đủ và lâu dài cho nhóm bệnh nhân cao tuổi.