Theo số liệu thống kê của Bộ Y tế, tại Việt Nam, vào năm
2000, có 6.905 trường hợp mắc mới ung thư phổi. Trong đó, có 62,5% tỉ lệ bệnh
nhân ung thư phổi tìm đến các trung tâm y tế khi bệnh đã tiến triển đến giai đoạn
khá muộn và không còn khả năng phẫu thuật. Đến năm 2013, có hơn 20.000 trường hợp
mới được xác định mắc phải căn bệnh ung thư phổi nguy hiểm. Chỉ trong vòng 3
năm, tỉ lệ mắc mới ung thư phổi đã tăng cao gấp gần 4 lần.
Ung thư phổi là căn bệnh ung thư phổ biến hiện nay tại Việt
Nam và ngày càng có xu hướng tăng nhanh ở những người trẻ tuổi. Tuy nhiên, người
bệnh chỉ phát hiện khi bệnh chuyển biến nặng. Nhằm giúp cập nhật kiến thức cần
thiết để phát hiện sớm và phòng tránh bệnh hiệu quả, chúng tôi có cuộc trao đổi
với TS.BS Võ Văn Kha, Phó Giám đốc Bệnh viện Ung bướu TP Cần Thơ để hiểu rõ hơn
về căn bệnh này.
Một bệnh nhân ung thư phổi đang được bác sĩ khám bệnh
tại Bệnh viện Ung bướu TP Cần Thơ.
* Thưa tiến sĩ, những nguyên nhân nào chủ yếu gây ra ung thư
phổi?
- Hút thuốc là nguyên nhân chính của ung thư phổi, trong
nhóm người hút thuốc điếu thì nhóm người hút trên hai gói mỗi ngày có nguy cơ
chết vì ung thư phổi nhiều gấp 30 lần so với người thường. Khoảng 90% ung thư
phổi có liên hệ thuốc lá. Trong thuốc lá có hơn 200 chất hoá học gây hại cho sức
khoẻ, trong đó có trên 60 chất gây ung thư phổi. Khi hút thuốc, khói thuốc lá
có chứa chất gây ung thư kích hoạt các chất sinh ung thư gây xáo trộn tế bào
niêm mạc phế quản phổi, gây ra sự thay đổi về chức năng và cấu trúc của phế quản,
phế nang của phổi, các tế bào bị tổn thương, dần dần sẽ gây ra hiện tượng đột
biến ADN, gây tân sinh bất thường tế bào và tạo thành những tế bào ung thư. Qua
thời gian, những tế bào phát triển số lượng nhiều thành khối ung thư. Ngoài ra
một số yếu tố khác cũng góp phần tăng nguy cơ ung thư phổi như: những người bệnh
mắc bệnh phổi mãn tính, người thân trong gia đình có tiền sử mắc bệnh ung thư
phổi và người bệnh có hệ miễn dịch kém, ăn uống nhiều thực phẩm chứa quá nhiều
dầu mỡ, thực phẩm đông lạnh; bệnh cũng có liên quan với thói quen hút thuốc lá
thụ động, uống rượu bia nhiều, sống trong môi trường nhiều khói bụi …
*Tiến sĩ có thể nói rõ hơn về những dấu hiệu cảnh báo ung
thư phổi mà người bệnh cần phải lưu ý?
- Giai đoạn đầu ung thư phổi triệu chứng cũng không điển
hình, dễ nhầm lẫn với các bệnh lý thông thường khác như cảm ho hay đau ngực… Khi
bệnh nhiều hơn, các triệu chứng có thể gặp như ho dai dẳng kéo dài, cảm giác nặng
ngực, thở thấy nặng. Về lâu càng xấu hơn, đau vai, đau lưng thường xuyên, thở nặng
hơn, ho ra máu, hơi thở ngắn đi, khàn tiếng, đàm dính máu, phù mặt cổ, khó thở…
Dấu hiệu đau ngực, dùng thuốc giảm đau vẫn không khỏi, đau
ngày càng tăng. Có đến khoảng 70% các trường hợp khó thở, ho ra máu, viêm phổi
tái diễn, đau ngực; có thể kèm triệu chứng khàn tiếng, do khối bướu xâm lấn trực
tiếp hay do các hạch bạch huyết ở trung thất bị di căn và làm liệt dây thanh
âm. Đó là các dấu hiệu quan trọng nhất. Khi bướu ở tại đỉnh phổi, hiện tượng
xâm lấn vào thành ngực và mạng thần kinh cánh tay gây đau cánh tay và đau vai
kèm dị cảm da. Sụt cân là một dấu hiệu thường thấy, khi bị ung thư, người
ta thường chán ăn, sức khỏe suy giảm, thậm chí có sốt kéo dài.
Ở giai đoạn 1, khối u còn nhỏ, còn khu trú, khả năng phẫu
thuật cắt bỏ được rộng rãi, sau khi phẫu thuật xong có các phương pháp khác hỗ
trợ thêm, như hóa trị, xạ trị… thì tỉ lệ sống thêm 5 năm đạt từ 75-80%. Đến
giai đoạn 2, giai đoạn 3, tỉ lệ này giảm xuống còn 50%, 40%. Ở giai đoạn 4, ung
thư đã di căn, lan ra xung quanh, tỉ lệ sống thêm rất thấp, chỉ từ 1-2%.
* Thưa tiến sĩ, bệnh ung thư phổi có thể phòng tránh được
không? Ngoài việc tránh xa khói thuốc lá, còn có cách nào ngăn ngừa nguy cơ ung
thư nói chung và bệnh ung thư phổi nói riêng?
- Bệnh ung thư phổi có thể phòng tránh được. Ung thư phổi có
một loạt yếu tố nguy cơ. Ngoài nguy cơ chủ đạo là khói thuốc lá thì các yếu tố
nguy cơ gây bệnh ung thư nói chung, ung thư phổi nói riêng là chế độ ăn uống,
chế độ bảo quản thực phẩm, sự phơi nhiễm các chất độc hại, tình trạng ô nhiễm
không khí, ô nhiễm môi trường…
Nếu chúng ta có chế độ ăn lành mạnh, hạn chế ăn các loại thực
phẩm có chất bảo quản, hạn chế phơi nhiễm… thì nguy cơ cũng giảm đi. Những đối
tượng có nguy cơ cao, nhất là có hút thuốc lá, cần chụp X-quang phổi định kỳ mỗi
năm. Nếu có các biểu hiện ho kéo dài, đau ngực không rõ nguyên nhân, ho ra máu…cần
đi khám bác sĩ ngay nhằm xác định chính xác nguyên nhân để điều trị triệt để. Nếu
làm việc trong các nhà máy, xí nghiệp, cơ sở sản xuất có nhiều bụi, khói, phải
thực hiện các biện pháp chống bụi, khói; trang bị các phương tiện bảo vệ như khẩu
trang, mặt nạ chống độc…
Ngoài ra, tập luyện thể dục, thể thao thường xuyên có thể hữu
ích trong phòng ngừa ung thư phổi. Kể cả các hoạt động đơn giản như làm vườn
hai lần/1 tuần có thể giúp bạn giảm nguy cơ mắc bệnh; bổ sung nhiều rau xanh,
hoa quả tươi, ăn các loại rau đa dạng nhiều màu sắc khác nhau như súp lơ, rau
chân vịt, hành, táo, cà chua, cam... Những thực phẩm này không chỉ có thể phòng
bệnh hiệu quả mà còn rất tốt cho những bệnh mạn tính như cao huyết áp, tiểu đường…
Đối với những công nhân làm việc trong môi trường rò rỉ hóa chất cũng phải áp dụng
những biện pháp bảo hộ hiệu quả, tránh hoặc giảm tối thiểu việc tiếp xúc với những
yếu tố độc hại gây ung thư.
Xin cảm ơn tiến sĩ